Không thiếu các tác phẩm viết về Hà Nội, ấy vậy nhưng Hà Nội Lầm Than lại là một thiên phóng sự rất khác.
Nếu Hà Nội 36 Phố Phường tập trung miêu tả cái ngon, cái đẹp của vùng đất Hà Thành thì Hà Nội Lầm Than lại chọn đi kể những góc tối.
Nếu Số Đỏ kể về đất Bắc xưa với một giọng châm biếm và trào lộng kinh người thì Hà Nội Lầm Than lại được viết dưới ngòi bút thương và tình hơn.
Cùng đọc Hà Nội Lầm Than, tác phẩm kinh điển của nhà văn Trọng Lang để hiểu hơn về những khóc khuất từng tồn tại nơi thủ đô ngàn năm soi bóng.
Mục Lục
Tác giả Trọng Lang và Hà Nội Lầm Than
Trọng Lang là nhà văn xuất thân trong một gia đình Nho học. Ông viết báo ngay sau khi học xong bậc trung học và trở thành cây bút phóng sự thường xuyên trên các tờ Phong Hóa, Ngày Nay hay Hà Nội tân văn.
Thời nào cũng vậy, vai trò của báo chí chính thống là đề cập tới những vấn đề cấp bách, những câu chuyện thời sự, những điều trông thấy khiêu khích người cầm bút phải đứng lên đối mặt và lí giải nó.
Trong thời đại của Trọng Lang, đời sống nhân dân từ thành thị đến nông thôn đều nằm trong một dòng chảy biến đổi, nó cuốn theo tất cả những xung đột, bẽ bàng, cay đắng khi có sự va chạm giữa hai thế giới, giữa cũ và mới, phong kiến và thực dân, Việt Nam và Pháp.
Có rất nhiều tác giả xuất sắc trong thể phóng sự nhưng không vì đó mà cái tên Trọng Lang mờ nhạt đi. Ông kiên trì theo đuổi những đề tài gai góc, ít người dám động đến và luôn giữ trong mình tinh thần duy tân sẵn sàng phê phán mọi đối tượng.
Nhà phê bình văn học Vũ Ngọc Phan từng nhận xét: “Trong số các nhà văn viết phóng sự gần đây, Trọng Lang có óc phê bình hơn cả. Văn ông đanh thép và sắc cạnh, chuyên về tả cảnh nhiều hơn tả tình. Muốn hiểu tâm hồn những hạng dân quê đã bị lây ít nhiều thói tỉnh thành, phải đọc những phóng sự của Trọng Lang.”
Sách hay nên đọc: Review sách: Bước Đường Cùng – tức nước ắt phải vỡ bờ mà thôi
Nội dung tác phẩm Hà Nội Lầm Than
Hà Nội Lầm Than kể lại câu chuyện của những giai tầng dưới đáy xã hội, đó là những con người làm những hạng nghề bị biết bao người coi khinh, họ lên án những công việc phi chuẩn mực đạo đức, đi ngược lại khuôn phép của đám đông xã hội.
Với hình ảnh một tay chơi có máu điều tra, Trọng Lang đã chứng kiến và dựng lại nguyên trạng thước phim về những người phụ nữ làm những nghề được coi là thấp kém nhất trong xã hội, cái nghề mà người ta gọi là “bán trôn nuôi miệng” tại các nhà thổ, tiệm nhảy, quán bar. Tại chốn này, những tay nhà giàu thường xuyên lui tới và vùi mình trong những thú vui xác thịt.
Người ta nhận xét, Hà Nội Lầm Than có nhiều câu chuyện “có thể làm cho mặt trăng u ám đi được” vì phải chứng kiến những cảnh trần ai tệ bạc đến trắng phớ.
Một xã hội biến chất
Xã hội Hà Nội xưa chứng kiến một sự biến đổi cay đắng cho những nghề đã từng được coi là văn hóa. Chẳng hạn, cô đầu ngày xưa từng là một cái thú nên thơ thì nay chỉ là những trò mua vui giả dối. Trong những cái ổ ăn chơi sa đọa ấy, ai mà biết được biết bao nhiêu tai ương, bệnh tật hay khổ ải có thể đổ lên đầu bất kỳ người đàn ông, đàn bà nào ham vui.
Xã hội biến chất còn làm xuất hiện những ngày nghề nghe rõ lạ. Ví như hạng ăn mày không đói không rách, có khi sang trọng hơn người viết bài này, có tên là ‘tụi secours’, đi ăn xin nói bằng tiếng Pháp để lấy tiền bao gái và hút thuốc phiện”.
Nhiều báo chí thời ấy cũng coi mại dâm là một vấn nạn mà xã hội cần bài trừ. Các tờ báo tên tuổi như Phụ nữ tân văn, Phụ nữ thời đàm hay Đàn bà mới đã vạch ra một thực tế đang trương phình ở các đô thị thuộc địa. Đó là nạn mua bán dâm, sự phát triển thiếu kiểm soát của hệ thống nhà thổ và các địa điểm kinh doanh tình dục trá hình. 216 “nhà hát”, 2000 “cô đầu” đã gây ra nạn hoa liễu lây lan nhanh đến mức không thể ngăn chặn cho cả một vùng khi ấy.
Sách hay nên đọc: Review sách: Bỉ Vỏ – tiếng kêu xé lòng của người phụ nữ bất hạnh
Những lựa chọn sai lầm
Viết về những “cô sơn ca trong nhà thổ”, Trọng Lang không dùng ngòi bút châm biếm hay sâu cay nhất bậc như Vũ Trọng Phụng mà chịu khó lần giở những khía cạnh u tối hơn trong cuộc đời của họ.
Trọng Lang đàng hoàng bước vào nhà thổ, với ngòi bút và lòng thương đã kể lại những chuyện thế này.
“Nếu tất cả những nhà thổ có thể ví được là những miếng thịt trâu ngâm nước, thì ả này là một miếng bạc nhạc, bụng nhụng mà người đồ tể thường cắt vất đi cho chó ăn, và đã rữa ra rồi…”
Tác giả phê phán tình cảnh thối nát, trụy lạc và chán chường tại những chốn ăn chơi, nơi có những người đàn bà mặt hoa da phấn nhưng tận tâm can thì đang mục ruỗng. Ông không trách họ, có những lúc ta thấy tác giả còn thương. Nhưng nạn nhân thì cũng là thủ phạm, họ đã tự đẩy mình vào những kiếp sống như vậy vì suy cho cùng, họ vẫn có quyền lựa chọn cơ mà.
Nạn gái mại dâm, qua ngòi bút của tác giả, là hình ảnh trung tâm của những khó khăn, bế tắc mà những phụ nữ nông thôn và thành thị rất dễ mắc phải, khi mà khoảng cách giàu nghèo và địa vị xã hội ngày càng gia tăng và chuẩn mực đạo đức cũng không còn “chuẩn” như trước.
Nhận xét về tác phẩm Hà Nội Lầm Than
Tác giả Trọng Lang chọn cách tả thật về những gì diễn ra trên vùng đất kinh kì, đang co mình trước những thói xấu và tha hóa của một bộ phận không nhỏ. Dẫu vậy, ông vẫn dùng cái nhìn khách quan để soi chiếu mọi việc. Những cái xấu xa ấy đến từ đâu và sẽ đi về đâu. Dù “chẳng có một giọt nước cam lồ nào đủ tưới hàng vạn người lầm than, còn bản thân thì lại thêm đau đớn” nhưng ông vẫn hy vọng xã hội và chính thể thời điểm đó có thể lắng nghe và thấu tỏ hơn.
Sách Hà Nội Lầm Than cuốn hút người đọc dẫu chẳng có những chuyện giật gân hay mạo hiểm. Bao nhiêu năm trôi qua, người ta vẫn nhắc đến Hà Nội Lầm Than như một phóng sự đặc sắc và trần trụi về xã hội cũ.
Lời kết
Đọc Hà Nội Lầm Than để biết thủ đô yêu dấu của ta cũng đã từng trải qua những ngày tối đen như thế. Hà Nội Lầm Than, hay cũng bởi “lầm” nên mới có “than”.
Sách hay nên đọc: Review sách: Ông trăm tuổi trèo qua cửa sổ và biến mất – cuốn sách làm sống dậy khát vọng sống trẻ, sống tự do
